Waarom zijn liefde en rede de grootste tegenpolen?
De kern van de mens ligt volgens velen filosofen in de rede, mensen kunnen denken beredeneren en zichzelf vanuit hun zelve bekijken. Veel psychologen daarentegen zeggen dat de grootste macht van de mens de liefde is, het ouderwets houden van elkaar is volgens hen het hoogst haalbare van een mens zijn. Maar als deze 2 opties volgens men het hoogst haalbare is, waarom zijn het dan elkaars tegenpolen.
De rede is het geestelijke vermogen van de mens, dat zich niet alleen richt op oorzakelijke, discursieve kennis, maar op de diepere samenhang van de dingen en de gebeurtenissen. De rede is van hoger orde dan het verstand. Vooral Kant heeft een scherpe omschrijving gegeven van de rede (Vernunft) en de activiteiten ervan. De rede richt zich niet direct op de objecten uit de zintuiglijke wereld maar op het verstand (het denken) om er systematiek en eenheid in aan te brengen. Ze schept geheel zelfstandig begrippen en ideeën. Ze is het vermogen om volgens principes te oordelen (theoretische rede) en te handelen (praktische rede). De drie vragen waardoor de rede zich laat inspireren zijn: 1. Wat kan ik weten? 2. Wat moet ik doen? 3. Wat mag ik hopen? Het Kantiaanse onderscheid tussen verstand en rede heeft sterk doorgewerkt in de Duitse filosofie van de negentiende eeuw.
De rede is dus denken over de maatschappij en de wereld om de mens heen en jezelf ook zien in deze wereld. Rede is het bewust zijn van je zelf en logischerwijs opties bedenken die je zou kunnen ondernemen of oplossingen die het meest reëel en of logisch zijn.
Liefde is iets heel anders, liefde betekent diepe acceptatie van en genegenheid voor, welgezindheid tot of toewijding voor een ander, of eventueel zichzelf. Het kan ook betrekking hebben op een dier, zaak of voorwerp. De betekenissen die eraan gegeven worden zijn sterk cultureel en maatschappelijk geïnspireerd. Men dient een onderscheid te maken tussen liefde en verliefdheid, dat zich laat beschrijven als een tijdelijke chemische reactie in de hersenen. Beide fenomenen zijn wetenschappelijk verklaard, hoewel vanuit bijvoorbeeld de systeemwetenschap het terugbrengen van verliefdheid tot ‘chemische reactie’ te sterk reductionistisch is. Het zijn immers niet de chemische reacties zélf die de zeer invloedrijke interactie tussen twee verliefde mensen teweegbrengen; tussen chemie en geslachtsgemeenschap zit een hele keten van (al dan niet cultureel bepaald) gedrag, die nog niet volledig verklaard is. De term liefde verwijst naar relaties tussen mensen onderling, tussen mensen en objecten, enzovoort. Liefdesrelaties worden gekenmerkt door zekere gedragingen en gaan vaak gepaard met bepaalde emoties zoals seksuele gevoelens, ontroering, welzijnsgevoel en combinaties hiervan. Het bestaan van die relaties kan vrij gemakkelijk verklaard worden door het feit dat ze in het maatschappelijke functioneren een belangrijke rol spelen. Bijvoorbeeld, zonder de moederliefde zou het voortbestaan van kinderen veel minder gegarandeerd zijn: de zorg voor het kroost komt daarom ook bij talloze diersoorten voor. In de dierlijke wereld kunnen we liefde waarnemen zoals seksuele drift en nestverzorging. Menselijke relaties zijn echter zo complex dat ze niet louter op hormonen te herleiden zijn. Materiële processen zijn niettemin relevant, vanwege de biologische en psychologische constitutie van de mens. Liefde en ratio sluiten elkaar evenmin uit. De keuze van het voorwerp der liefde kan onbewust of bewust gemaakt worden op basis van feitelijke overwegingen. Zo beschouwt Fritz Heider, de psycholoog en grondlegger van de balanstheorie, in zijn werk The Psychology Of Interpersonal Relations liefde als een “positive liking relation” tussen twee personen, die een gemeenschappelijke betrokkenheid hebben tot iets anders. Liefde wordt erdoor gekenmerkt dat als je als mens verliefd bent, dat je niet meer fatsoenlijk na kan denken zoals je dat eerst deed voordat je verliefd was.
De rede loopt dus gevaar als een mens in aanraking komt met verliefd zijn. Rede die men heeft in het doen en laten van dingen kunnen weg vagen of juist helemaal verdwijnen, liefde neemt deze plaats in. De rede die men heeft gebracht waar de mens nu is word in de weg gestaan door de liefde. Zodra er liefde opkomt word de rede beperkt. Rede is kern van logische beslissingen, liefde is daar de bevechter van.
Zelf vind ik dat rede het machtigste is wat een mens in zijn macht heeft. Zonder rede waren we nergens. Rede doet men keuzes maken die bevorderlijk zijn, goed zijn voor carrière, goed zijn voor welvaart en goed zijn voor geluk. Liefde daarentegen is eigenlijk niet goed om op te vertrouwen, het brengt je in de war, laat je twijfelen of zeker zijn van de verkeerde keuzes… maar toch. Liefde is wel liefde. Zonder liefde geen ouders. Zonder liefde geen geluk. En zonder liefde geen vriendin voor G. Smits. Dus aan het eind van de rit kies ik toch maar voor liefde (mits zij dan ook voor mij kiest)
Kortom rede is machtig en laat je bijna alleen maar goede keuzes maken. Helaas is het niet zo dat je met rede de ultieme geluk kan verkrijgen. Hiervoor is denk ik de liefde nodig. Dus de liefde en rede zijn elkaars grootste tegenpolen, maar zonder een van de 2 word het leven een nog grotere uitdaging.
Giel Smits 